Media literacy and Disinformation

📱Media literacy ဆိုတာက မီဒီယာ (သတင်း၊ စာပေ၊ ရုပ်သံ၊ ဆိုရှယ်မီဒီယာ) တွေရဲ့အကြောင်းအရာတွေကို နားလည်၊ စီစစ်၊ သုံးသပ်နိုင်ခြင်း၊ ပြီးတော့ အဲဒီအကြောင်းအရာတွေကို အကျိုးရှိရှိ၊ တာဝန်ယူမှုရှိရှိ သုံးနိုင်ခြင်းကို ဆိုလိုပါတယ်။

အခြားနည်းလမ်းအနေနဲ့ 

🖲️Media literacy ဆိုတာဘာလဲ။ 

– သတင်း၊ ဆောင်းပါး၊ ရုပ်ရှင်၊ ရုပ်သံအစီအစဉ်၊ ဆိုရှယ်မီဒီယာပေါ်က အကြောင်းအရာတွေကို ထိခိုက်စေဘဲ နားလည်နိုင်ခြင်း  

– မီဒီယာရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်၊ ပုံဖော်မှု၊ ‌တွေကို သတိထားမိခြင်း၊  

– ထင်မြင်ယူဆချက်တွေကို အခြေခံတဲ့ သတင်းတွေ မဟုတ်တာကြောင့် သတင်းမှားတွေ (fake news) ကို စစ်ဆေးနိုင်ခြင်း၊ 

– သတင်းအချက်အလက်တွေကို ထိခိုက်မှု မရှိအောင် ဆင်ခြင်ကြည့်နိုင်ခြင်း စတာတွေကို လေ့ကျင့်ပေးတဲ့ စွမ်းရည်တစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။

💡ဘာလို့ Media literacy လိုအပ်လဲ။

ဒီလိုပညာရည်ရှိခြင်းဟာ သင့်ကို

၁. စိတ်ပျက်စရာ သတင်းတွေအပေါ် ယုံကြည်မှု လျော့နည်း စေခြင်း။

၂. မတရားစွပ်စွဲချက်တွေ၊ သတင်းမှားတွေ (disinformation) ကို သိမြင်ပြီး ရှောင်ရှားနိုင်ခြင်း။

၃. ကိုယ့်အနေနဲ့ သတင်းတခုကို အလုံးစုံ လိုက်မယုံဘဲ၊ ပြန်စစ်ပြီးမှ ယုံကြည်လာခြင်း၊ အကောင်းမြင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်း

ဒီလိုနဲ့ Media literacy ရဲ့ အရေးကြီးမှုက သတင်းအချက်အလက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး မှန်ကန်မှုနဲ့ ယုံကြည်မှုရှိဖို့ လမ်းပြပေးတာ ဖြစ်ပါတယ်။

🛡️မီဒီယာရဲ့ အခန်းကဏ္ဍက ဘာလဲ။ 

မီဒီယာရဲ့ အခန်းကဏ္ဍက သတင်း၊ အကြောင်းအရာတွေကို လူထုဆီ ပို့ဆောင်ပေးပါတယ်။ လူမှုကွန်ရက်မှာ အရေးကြီးတဲ့ သတင်းတွေအပေါ် သွေဖည်မှုတွေ ရှိပါတယ်။ မီဒီယာဟာ သတင်းပြန်ကြားရေး၊ ပညာပေးခြင်း၊ ဖျော်ဖြေရေး နဲ့ လူထုအတွက် သုံးသပ်စရာ အခန်းကဏ္ဍတွေနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်။ အဓိက အခန်းကဏ္ဍတွေကတော့

🟢 ၁. သတင်းနဲ့ အချက်အလက် ပေးပို့ခြင်း

မီဒီယာဟာ သတင်း၊ အချက်အလက်၊ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး စတာတွေကို အချိန်မီပေးပို့ပေးတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအခန်းကဏ္ဍက လူတစ်ဦးနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ အခြေအနေ ကို နားလည်လာ စေပါတယ်။ 

🟢 ၂. လူမှုဆက်ဆံရေး စနစ် တည်ဆောက်ခြင်း

မီဒီယာက လူလူချင်းကြား၊ လူနဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေကြား က သတင်းအချက်အလက်တွေ မျှဝေပေးပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပေါ်မှာတော့ လူတွေကြား ဆက်သွယ်မှုတွေ အကောင်းဆုံးဖြစ်လာစေဖို့ အထောက်အကူပြုပါတယ်။ ဒါကြောင့် မီဒီယာက လူတစ်ဦးရဲ့အခန်းကဏ္ဍ၊ အဖွဲ့အစည်း၊ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ အကြောင်းအရာတွေကို နားလည်လာအောင် တိုးမြင့်ပေးပါတယ်။

🟢၃.ပညာပေးခြင်း

မီဒီယာက လူမှုအသိပညာတွေ ဖော်ပြပေးနိုင်တဲ့ အစီအစဉ်တွေကို ထုတ်လွှင့်ပေးပါတယ်။ ဥပမာ အင်တာနက်ပေါ်က ပညာရေးဆိုင်ရာဗီဒီယိုတွေ နဲ့ ပညာပေးဖို့ရည်ရွယ်ပါတယ်။ မီဒီယာက လူတိုင်းကို ကျွမ်းကျင်မှုတစ်ခုခု ရရှိဖို့ အထောက်အကူပြုပေးပါတယ်။

🟢၄. သက်ဆိုင်ရာ အမှီပြုမှုနဲ့ အခြားစနစ်တွေ ဖော်ထုတ်ခြင်း

မီဒီယာဟာ လူထုအတွင်းမှာ ရှိတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ထောက်ပံ့ပေးပါတယ်။ ဥပမာ လူမှုရေးအဖွဲ့အစည်း၊ နိုင်ငံရေးပါတီ၊ သတင်းသမားအဖွဲ့စည်းတို့ကို မီဒီယာက ပြည်သူတွေနဲ့နီးကပ် သိရှိလာအောင် ဆက်သွယ်ပေးပါတယ်။

🟢၅.ဖျော်ဖြေရေးအခန်းကဏ္ဍ

မီဒီယာရဲ့ အခြားတစ်ခုကတော့ ဖျော်ဖြေရေး ဖြစ်ပါတယ်။ ရုပ်ရှင်၊ ရုပ်သံဇာတ်လမ်းများ၊ ဂီတ စတာတွေက လူတွေကို ဖျော်ဖြေဖို့ မီဒီယာရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

🟢 ၆. အများသဘောအမြင် ထူထောင်ခြင်း

မီဒီယာက လူထုရဲ့ သဘောထားးအမြင်တွေကို ဖွဲ့စည်းပေးရာမှာ အဓိက အခန်းကဏ္ဍကပါဝင်ပါတယ်။ သတင်းပေးပို့သူက ပြည်သူတွေရဲ့ ရုပ်ရှင်၊ အမျိုးသားရေးစိတ်ခံစားမှု၊ နိုင်ငံရေးဖွဲ့စည်းမှုတွေကို တိုးတက်လာအောင် မြင်တင်ပေးနိုင်ပါတယ်။ 

📜media literacy က ဘာအကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ

Media literacyက ယနေ့ခေတ်မှာ အလွန်အရေးကြီးပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ မီဒီယာရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေ ကျယ်ပြန့်လာတာကြောင့်၊ လူတိုင်းအတွက် မီဒီယာအသိပညာ ရှိခြင်းက မရှိမဖြစ် ရှိသင့်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခု ဖြစ်လာပါတယ်။ Media literacy က ဘာကြောင့် အရေးကြီးလဲဆိုရင် ဒီအချက်တွေကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။

🟠၁. သတင်းမှား၊ သတင်းမှန် ခွဲခြားနိုင်စွမ်း

ယနေ့ခေတ်မှာ သတင်းမှား (Fake News)တွေ၊ ဓာတ်ပုံပြုပြင်ထားတဲ့ ပုံတွေ (Photoshopped images) တွေက အင်တာနက်ပေါ်မှာ များပြားလာတာကြောင့် မီဒီယာအသိပညာနဲ့ မှန်ကန်တဲ့ သတင်းအရင်းအမြစ်တွေကို ခွဲခြားနိုင်စွမ်း ရှိလာပါတယ်။ ဥပမာ သတင်းတစ်ပုဒ် ဖတ်တဲ့အခါ အရင်းအမြစ်က မှန်ကန်မှု ရှိမရှိ စစ်ဆေးဖို့ လိုပါတယ်။

🟠၂. သတင်းအချက်အလက် စိစစ်နားလည်နိုင်စွမ်း

မီဒီယာက လွှင့်တဲ့ သတင်း၊ အကြောင်းအရာတွေကို နားလည်မှု မရှိရင် အလွယ်တကူ ယုံကြည်လက်ခံလာနိုင်ပါတယ်။  Media literacy ရှိခြင်းက သတင်းအချက်အလက်ကို စိစစ်ပြီး တပါးသူရဲ့ သဘောထားကို အားမပေးဘဲ အချင်းချင်း ဆင်ခြင်နိုင်စွမ်းရှိစေဖို့ အားပေးပါတယ်။

🟠၃. လူမှုရေး ပတ်ဝန်းကျင်ကို ပိုမို နားလည်စေခြင်း

လူတွေက မီဒီယာအသိပညာရှိတဲ့အခါ အခြားလူအုပ်စုတွေ၊ ယဉ်ကျေးမှုတွေအပေါ် နားလည်မှု ပိုမိုရှိလာပါတယ်။ ဒီကနေတဆင့် အခွင့်အရေးတွေ လွတ်လပ်မှုတွေကို သိမြင်လာပြီး တိုးတတ်တဲ့ လူမှု ပတ်ဝန်းကျင် တစ်ခုကို ဖော်ဆောင်နိုင်စေပါတယ်။

🟠 ၄. အွန်လိုင်းလူမှု့ကွန်ရက်မှာ အန္တရာယ်ကင်းရှင်းစေခြင်း

အွန်လိုင်းအပေါ်မှာ ရှိတဲ့ သတင်းတွေက  အန္တရာယ်ရှိနိုင်ပါတယ်။ Media literacy ရှိခြင်းက အွန်လိုင်းသတင်းမှားနဲ့ သတင်းမှန်ကို ခွဲခြားစေနိုင်ပြီး ဖမ်းဆီးခံခြင်း၊ ပျက်စီးခြင်း တွေကနေ ကင်းရှင်းနိုင်စေပါတယ်။

🟠 ၅. ပညာရေးနှင့် လူမှုတိုးတက်မှု

မီဒီယာက လူ့မှုရေးအသိပညာတွေ ဖော်ဆောင်ပေးတတ်ပါတယ်။ Media literacy ရှိရင် ပညာရေးကဏ္ဍမှာ ပိုမိုထိရောက်စွာ အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

📉Media Literacy မရှိရခြင်းရဲ့ ဆိုးကျိုးများ

Media literacy (မီဒီယာအသိပညာ) မရှိရင် တကယ်တော့ အန္တရာယ်ရှိစေနိုင်ပါတယ်။ မီဒီယာအသိပညာ မရှိတဲ့အခါမှာ ဒီလို အကျိုးဆက်တွေ ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

🔺၁. သတင်းမှားတွေကို ယုံကြည်ခြင်း

မီဒီယာအသိပညာမရှိရင် သတင်းမှား (Fake News) တွေကို အလွယ်တကူ ယုံကြည်ပြီး မမှန်ကန်တဲ့ သတင်ဍအချက်အလက်တွေကို အလွယ်တကူ လက်ခံလာနိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ သတင်းအရင်းအမြစ်ကို မစစ်ဆေးဘဲ သတင်းမှား ဖြန့်မိနေခြင်း။ ဒါကြောင့် ဒီလိုအရာတွေက အထင်အမြင်လွဲမှားမှုတွေ* ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

🔺၂. သင်ကိုယ်တိုင် အန္တရာယ်နဲ့ ကြုံတွေ့နိုင်ခြင်း

မီဒီယာအသိပညာ မရှိခြင်းက သင်ကိုယ်တိုင် အန္တရာယ်နဲ့ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ အွန်လိုင်းမှာ လိမ်ညာထားတဲ့ ကြော်ငြာတစ်ခုကို ယုံကြည်မိပြီး သင့်ရဲ့ ဘဏ်အချက်အလက်တွေ ပေးပြီတဲ့အခါ ဒီအချက်အလက်တွေကို အသုံးပြုပြီး ငွေကြေးလိမ်လည်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ခြင်း။

🔺၃.  အွန်လိုင်းလူမှုကွန်ရက်မှာ လွယ်လွယ်နဲ့ ပြစ်မှုကျူးလွန်ခံရနိုင်ခြင်း**

မီဒီယာအသိပညာမရှိရင် အွန်လိုင်းလူမှုကွန်ရက်မှာ လိမ်လည်ခံရတာတွေ အလွယ်ကူ ဖြစ်လာစေနိုင်ပါတယ်။ 

🔺၄. အခြားသူတွေကို လိမ်လည်ခြင်း

သတင်းမှား (Fake News) တွေက နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေးသဘောထားတွေကို ထိခိုက်စေတတ်ပါတယ်။ Media literacy မရှိရင် နိုင်ငံရေးစည်းစနစ်တွေ၊ လူမှုရေးကိစ္စတွေမှာ မမှန်ကန်တဲ့ သဘောထားတွေ ဖြစ်ပေါ် စေနိုင်ပါတယ်။ 

🔺၅. လူမှုရေးပတ်ဝန်းကျင်မှာ ပြဿနာ ဖြစ်နိုင်ခြင်း

Media literacy မရှိရင် အထင်လွဲတာ နားလည်မှု လွဲတာတွေ ဖြစ်စေပါတယ်။ အွန်လိုင်းကတဆင့် လူတွေကြား လိမ်လည်မှု၊ အပြစ်တင်မှုတွေ ပေါ်လာနိုင်ပြီး လူမှုရေးပတ်ဝန်းကျင်မှာ ပြဿနာတွေ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။မီဒီယာအသိပညာမရှိခြင်းက ဒီလို အန္တရာယ်တွေ ဖြစ်နိုင်တာကြောင့် Media literacy ကို သင်ယူပြီး သတင်းအချက်အလက်များကို စိစစ်ခြင်းက အရေးကြီးပါတယ်။

ဒါကြောင့် Media literacy ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို သိရှိသွားပြီဆိုရင် ဖန်တီးထားတဲ့ သတင်းအမှားတွေကို စနစ်တကျကိုင်တွယ်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ ဒီလိုသတင်းအမှားတွေက ဘာလဲဆိုတာ သိရှိဖို့ Disinformation အကြောင်းကို သိထားဖို့ လိုပါတယ်။ 

🟩Disinformation

Disinformationဆိုတာက တမင်တကာ မှားယွင်းတဲ့ သတင်းအချက်အလက်တွေကို ပျံ့နှံ့စေဖို့ ရည်ရွယ်ပြီး တင်ပြတဲ့ အကြောင်းအရာများကို ဆိုလိုပါတယ်။ ဒါဟာ အခြားသူတွေကို လိမ်လည်ဖို့၊ သတင်းမှားကို ယုံကြည်စေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။ Disinformationက  တမင်တကာ ပြုလုပ်တဲ့အတွက်၊ သတင်းမှား (fake news) နဲ့ မတူပါဘူး။ Disinformation က ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိနဲ့ သတင်းမှားတွေကို ဖန်တီးတာဖြစ်ပါတယ်။

🔸Disinformation နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အချက်တွေ

၁. တမင်တကာလိမ်ပြောခြင်း

၂. အခြားသူတွေရဲ့ သဘောထား၊ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ထိခိုက်စေဖို့ ရည်ရွယ်ခြင်း

၃. သတင်းအမှားတွေကို အသုံးပြုခြင်း

၄. နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး အကျိုးအမြတ်အတွက် ဖန်တီးခြင်းတို့ ဖြစ်ပါတယ်။

Disinformation နဲ့ ရင်ဆိုင်နိုင်ဖို့  နည်းလမ်းများကို ပြောပြပေးပါ့မယ်။ ဒါက အဓိကအားဖြင့် သတင်းတွေရဲ့ ယုံကြည်စိတ်ချရမှုကို စစ်ဆေးနိုင်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။

🔵Disinformation ကို ခွဲခြားဖို့ နည်းလမ်းများ

၁. သတင်းရင်းမြစ်စစ်ခြင်း – သတင်းရင်းမြစ်များကို စစ်ဆေးခြင်း။

၂. အချက်အလက်တွေနဲ့  စစ်ဆေးခြင်း – သတင်းအချက်အလက်မျိုးစုံနဲ့  သတင်းတစ်ခုကို အတည်ပြုမှု ရှိ/မရှိ စစ်ဆေးခြင်း။

၃. စနစ်တကျ အချက်အလက်ပြုစုမှု – သတင်းအရင်းအမြစ်အပြည့်အစုံနဲ့ သတင်းဖော်ပြမှုကို စိစစ်ခြင်း။

၄. အကြောင်းပြချက်နဲ့ ရည်ရွယ်ချက် – သတင်းရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို သတိထားစဉ်းစားခြင်း။

၅. Fact-checking tools အသုံးပြုခြင်း – Snopes, FactCheck.org, PolitiFact စတဲ့ tools များကို အသုံးပြုပြီး စစ်ဆေးခြင်း။

ဒီနည်းလမ်းတွေက ဒါရင့်တင်းသော သတင်းလွှာများနှင့် ဗဟုသုတရှိစွမ်းအားများ ဖွင့်ဖျခြင်းတွင် အထောက်အကူဖြစ်စေသည်။