MYEO-01

စာနာမှု ( Empathy ) ဆိုတာဘာလဲ။ စာနာမှု ( Empathy ) ဆိုတာ တခြားသူတစ်​ယောက်၏ ခံစားချက်များ၊ အ​တွေးအ​ခေါ်များ၊ အခက်အခဲများ၊ အဖြစ်အပျက်​များကို ကိုယ်ကိုယ်တိုင် မြင်ရ၊ ကြုံရ၊ ဖြစ်ပျက်ခံစားခဲ့ရသကဲ့သို့ စာနာ​နားလည်​ခံစား​ပေးနိုင်သည့် စိတ်စွမ်းရည် ကိုဆိုလိုပါသည်။ သို့တည်းသာမက ကိုယ်ကိုတိုင် ဝင်​​ရောက်ကူညီရိုင်းပင်းတတ်သည်အထိ စာနာမှုသ​ဘောထားကြီးမားတတ်ပါသည်။ Sympathy နှင့် Empathy တို့၏ကွာခြားချက် စာနာမှု (Empathy)ကို အဓိအားဖြင့် (၃)မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပါသည်။ ( ၁ ) Cognitive Empathy ( ၂ ) Emotional Empathy ( ၃ ) Compassionate Empathy ( ၁ ) Cognitive Empathy […]

စာဖတ်ရန်ကြာချိန်  ၅ မိနစ် စိတ်ဖိစီးမှု ဆိုတာဘာလဲ။ ဇီဝကမ္မဗေဒဘာသာရပ်(Physiology)အရ စိတ်ဖိစီးမှုဆိုသည်မှာ အာရုံ​ကြောအဖွဲ့အစည်းအင်္ဂါရပ်များမှ ဟိုမုန်းများ (Adrenaline, cortisol) ထုတ်လွတ်ခြင်းအားဖြင့် ခြိမ်း​ခြောက်မှုများ၊ စိန်​​​ခေါ်မှုများ (Stressors) အစရှိသည့် ရုတ်တရက်ဖြစ်လာ​သော၊ ဖြစ်မြဲဖြစ်​နေ​သော၊ ​နောင်ဖြစ်လာမည်ဖြစ်​သော အခက်အခဲများကို ခန္ဓာကိုယ်မှ ရုတ်တရက်တုံ့ပြန်​ပေးနိုင်ရန်၊ အန္တရာယ်မှ ကာကွယ်​ပေးနိုင်ရန် သဘာဝတရားမှ ဖန်တီး​ပေးသည့် ခန္ဓာကိုယ်၏ဇီဝကမ္မလုပ်​ဆောင်ချက်တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။  ​ရှေး​ခေတ်အခါက တောတွင်း​အမဲလိုက်ဘဝတွင် လူသားများအတွက် ​နေ့ဓဒူဝကိစ္စများသည်ပင်လျှင် အသက်အန္တရာယ်များလှသည်။ စိန်​​​ခေါ်မှုများလှသည်။ ခြိမ်း​​ခြောက်မှုများလှသည်။ အခက်အခဲများလှပါသည်။ ထိုစဥ် ထိုအရာများကို အဆင်သင့်ရင်ဆိုင်တုံ့ပြန်​ကျော်လွားနိုင်ရန် သတိအ​နေအထားအဖြစ် ရှိ​စေသည်မှာလည်း စိတ်ဖိစီးမှုဟူသည့်ဇီဝကမ္မလုပ်​​ဆောင်ချက်​ကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ စိတ်ဖိစီးမှုဖြစ်လာလျှင် နှလုံးခုန်နှုန်းမြန်လာသည်၊ အသက်ရှုမြန်လာသည်၊ ကြွက်သားများတင်းမာလာသည်။ ဤသည်မှာ လူ့ခန္ဓာကိုယ်မှ ခြိမ်း​ခြောက်မှုများ၊ စိန်​ခေါ်မှုများကို အဆင်သင့်တုံ့ပြန်နိုင်ရန် ​ပြောင်းလဲ​ပေးခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ထို့​ကြောင့် စိတ်ဖိစီးမှုဆိုသည်ကို ​ရှေး​ခေတ်အခါက

စိတ်ဖိစီးမှု​လျော့နည်း​အောင် ကိုင်တွယ်​ဖြေရှင်းရန် ဘာ​ကြောင့်အ​ရေးကြီးပါသလဲ။ လူ့ဘဝတွင်လူသားတစ်ဦးအ​ဖြစ် ​မွေးဖွားကာ ​နေ့ တဓူ၀ လုပ်ငန်း​ဆောင်တာများ လုပ်​ဆောင်လာလျှင် စိတ်ဖိစီးမှုဒဏ်ကို ကြုံလာရစမြဲဖြစ်ပါသည်။ ကိုယ်​ရေးကိုယ်တာ ကြောင့်ဖြစ်​စေ၊ မိသား​စုရေးရာ ​ကြောင့်ဖြစ်​စေ၊ လုပ်ငန်းခွင်တာဝန်များ​ကြောင့် ဖြစ်​စေ တစ်နည်းတစ်ဖုံဖြင့် စိတ်ဖိစီးမှုဒဏ်ကို ခံစားရ၊ ရင်ဆိုင်ရ၊ ကြုံလာရမှာပင် ဖြစ်ပါသည်။ သို့​သော် Distress/ Unhealthy Stress ဖြစ်ကာ ခံစား​နေရ​သော အချိန်ကာလကြာမြင့်လာလျှင် ထိခိုက်လာကာ ပုံမှန် ​နေ့ တဓူ၀ လုပ်ငန်း​ဆောင်တာများ၊ လှုပ်ရှားသွားလာ​နေထိုင်မှုများအ​ပေါ် အနုတ်လက္ခဏာဆောင်​သော သက်​ရောက်မှုများ ရှိလာနိုင်ပါသည်။ ထို့အပြင် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာ​ရေးကိုပိုဆိုးရွား​စေ၍ အသက်​သေဆုံး​စေနိုင်သည်အထိ သက်​ရောက်မှုရှိ​စေနိုင်ပါသည်။  စိတ်ဖိစီးမှုနှင့် ရင်ဆိုင်ကြုံ​တွေ့လျှင် မပြုလုပ်သင့်သည့်အရာများ ဤအရာများအတိုင်းပြုလုပ်​နေထိုင်လျှင် ပထမဦးစွာ စိတ်ဖိစီးမှုဒဏ်မှ သက်သာ​စေနိုင်​ကြောင်း ထင်သ​ယောင်​ယောင်ခံစားရ​လေ့ရှိသည်။ သို့​သော် အချိန်ကြာမြင့်လာသည်နှင့်အမျှ

စာဖတ်ရန်ကြာချိန်  ၅ မိနစ် စိတ်ကျန်းမာရေး ဆိုတာဘာလဲ။ စိတ်ကျန်းမာရေး Mental Health ဆိုသည်မှာ စိတ်၏ ကျန်းမာခြင်း ၊ ချမ်းသာခြင်းတွေနဲ့ အတူ ရှင်သန်နိုင်ခြင်းပဲဖြစ်ပါတယ်။ လူတစ်ယောက်က စိတ်ကျန်းမာရေး ကောင်းမွန်မည်ဆိုပါက မိမိရဲ့ စွမ်းဆောင်နိုင်ရည်ကို သိရှိနားလည်ခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ လူတိုင်းမှာ မိမိရဲ့ ပင်ကိုယ် စွမ်းရည်ကို အခြေခံပြီး မိမိ လုပ်နိုင်တဲ့ အရာများနဲ့ မလုပ်နိုင်တ့ အရာတွေ ရှိပါတယ်။  ဒီအချက်တွေကို  ကောင်းမွန်စွာ သိရှိနားလည် လက်ခံနိုင်တဲ့ စိတ်စွမ်းရည် ရှိမည်ဆိုပါက ထိုသူသည် စိတ်ကျန်းမာရေး ကောင်းမွန်တဲ့ သူလို့ သတ်မှတ်လို့ရပါတယ်။  ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်တဲ့ WHO မှ အောက်ပါအချက် ၄ ချက်နဲ့ ဆွေးနွေးထားပါတယ်။  ⁃ မိမိ၏စွမ်းဆောင်ရည်ကို

လူတို့၏ စိတ်တွင် အဓီကအားဖြင့် အသိစိတ်နှင့် မသိစိတ်ဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိပြီး အင်မတန် ရှုပ်ထွေး၍ တစ်ခုနှင်တစ်ခု အပြန်အလှန် ရှုပ်ထွေးနေသော အနေထားဖြင့် အလုပ်လုပ်ကြပါတယ်။ သိစိတ်နှင့် မသိစိတ်ကို ရိုးရှင်းစွာပြောရလျှင် သိစိတ်သည် လူတို့နိုးကြားချိန်တွင် အလုပ်လုပ်ပြီး မသိစိတ်သည် အများအားဖြင့် အိပ်စက်ချိန်တွေမှာ အလုပ်လုပ်ပါသည်။  ဥပမာအားဖြင့် မသိစိတ်သည် ပင်လယ် သမုဒ္ဒရာ၏ အောက်ဆုံးပိုင်းမှ ရေများနှင့် တူပြီး သိစိတ်သည် သမုဒ္ဒရာ မျက်နှာပြင်မှ လှိုင်းလုံးများနှင့် အလားသဏ္ဍာန်တူပါသည်။ ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာ၏ အောက်ဆုံးရေလွှာများ လှုပ်ရှားမှုကြောင့် အပေါ်ယံမျက်နှာပြင်တွင် လှိုင်းများဖြစ်ပေါ်လာရသကဲ့သို့ မသိစိတ်၏ စေ့ဆော်မှုကြောင့် သိစိတ်မှ အပြုမူများ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။  ထို့အတူ လူတို့သည် မိမိတို့ ကြားသိမြဲ မှတ်ယူမြဲ အရာတွေပေါ်မှာ မူတည်ပြီး ပဋိပက္ခ (Conflict) လို့ပြောလိုက်တာနဲ့

တာဝန်သိ ဒစ်ဂျစ်တယ် နိုင်ငံသားတစ်ယောက် ဖြစ်ခြင်းဆိုတာ ဘာလဲ။ နိုင်ငံသားကောင်း တစ်ယောက် ဖြစ်ဖို့ အရေးကြီး သလိုပဲ ဒီဂျစ်တယ် နိုင်ငံသားကောင်းတစ်ဦး ဖြစ်ဖို့ဟာလဲ ထပ်တူ အရေးကြီးပါတယ်။ နည်းပညာ တိုးတက်တာလာ ခြင်းနှင့်အတူ အင်တာနက်ကို မှီခိုအားထားမှုတွေနှင့် နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး၊ ပညာရေး စတဲ့ နေ့စဉ် လူမှုဘဝ အဖြာဖြာတို့ကို အွန်လိုင်းပေါ်မှာ လုပ်ဆောင် လာကြပါတယ်။ ထိုသို့ လုပ်ဆောင်မှုတွေ အပေါ်တွင် တစ်ဦးနှင့် တစ်ခု လေးစားမှုရှိပြီး မိမိရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက် တစ်ခုစီတိုင်းကို စဉ်းစား တွေးခေါ်နိင်လာဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီဂျစ်တယ် နိုင်ငံသားကောင်း တစ်ဦးမှာ ရှိတဲ့ အရည်းအသွေးတွေကို အောက်ဖော်ပြပါ အချက်တွေနဲ့ မိမိ ကိုယ်ကိုကိုယ် သုံးသပ်ပြီး အတည်ပြုနိုင်ပါတယ်။

ဘက်လိုက်မှု(Bias) ဘက်လိုက်မှုဆိုတာဘာလဲ။ ဘက်လိုက်မှုဆိုတာ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်တဲ့ သုံးသပ်ဆင်ခြင်ခြင်း (သို့) တွေးတောခြင်းမရှိဘဲ တစ်စုံတစ်ခု (သို့) တစ်စုံတစ်ဦးဆီကို တိမ်းညွတ်သွားတဲ့အချိန်ကို ပြောတာဖြစ်ပါတယ်။ ဘက်လိုက်မှုက ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ယခင်အတွေ့အကြုံတွေ၊ နေ့စဉ်ပုံမှန် ကြည့်ရှုနေတဲ့ သတင်း အချက်အလက်တွေနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ဘာသာရေးယုံကြည်ချက်တွေရဲ့ ထုတ်ကုန်(ရလဒ်)ဖြစ်နိုင်တယ်။  လူတိုင်းမှာ သူတို့ရဲ့ ဘက်လိုက်မှု ရှိတယ်။ တရားသူကြီးတွေ၊ ဂျာနယ်လစ်တွေ၊ နိုင်ငံရေးသမားတွေနဲ့ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်တွေမှာတောင်မှ သူတို့ဆီမှာ ကိုယ်ပိုင်ဘက်လိုက်မှုရှိကြပါတယ်။ ဘက်လိုက်မှုတွေက နှစ်မျိုးဖြစ်နိုင်တယ်။  ကောင်းတဲ့ ဘက်လိုက်မှုနဲ့ ဆိုးတဲ့ ဘက်လိုက်မှုပါ။ ကောင်းတဲ့ဘက်လိုက်မှုကတော့ ကိုယ်လက်ခံယူကြည်ထားတဲ့ အရာက မိမိအတွက် သူတစ်ပါးအတွက် ကောင်းကျိုးဖြစ်စေနိုင်တယ်။ ဥပမာ-ကျန်းမာရေးနှင့်ညီညွတ်တဲ့ စားသောက်မှု သို့မဟုတ် အသီးအရွက် များများစားခြင်းအပေါ် ဘက်လိုက်မှုရှိခြင်း။ ဆိုးတဲ့ ဘက်လိုက်မှုကတော့ ကိုယ်လက်ခံယုံကြည်ထားတဲ့ အရာက မိမိ

“သတင်းအတု” ဆိုတဲ့ စကားလုံးရဲ့ ပြဿနာ “သတင်းအတု”ဆိုတဲ့ စကားလုံးက နိုင်ငံရေးသဘောဆောင်ဖို့ အရမ်းလွယ်ကူပြီး သတင်းလောကကို ပြန်လည်ထိုးနက်ဖို့ လက်နက်တစ်ခုအဖြစ် အသုံးချဖို့လည်း လွယ်ကူနေတဲ့ စကားရပ်တစ်ခုဖြစ်နေပါတယ်။ အာဏာကိုင်စွဲထားသူတွေ မကြိုက်တဲ့ သတင်းတင်ဆက်မှုတွေကို အမြစ်ဖြတ်ဖို့ လက်နက်တစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။ နိုင်ငံရေးသမားတွေက သတင်းသမားနဲ့ မီဒီယာကို ဂုဏ်သိက္ခာကျအောင် သတင်းအတုကို အသုံးချပြီး အခြားသူကို ပြန်လည်တိုက်ခိုက်ဖို့လုပ်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သတင်းအတုအစား သတင်းအမှားနဲ့ မဟုတ်မမှန်(လုပ်ကြံ)သတင်း (Misinformation and Disinformation)ဆိုတဲ့ စကားလုံးတွေကို အသုံးပြုဖို့ အကြံပြုလိုပါတယ်။ သတင်းအတု အကြောင်း ပြောဆိုတဲ့အခါမှာ ဒီအယူအဆနှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ သတင်းဖြန့်တဲ့သူက သဘောရိုးနဲ့ မှန်တယ်ထင်ပြီး ဖြန်ဝေနေတာမျိုးဆိုရင် သတင်းအမှားဖြစ်ပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေက မှားနေတယ်ဆိုတာကို ထောက်ပြဖို့ အဆင်ပြေနိုင်ပါတယ်။ မဟုတ်မမှန်(လုပ်ကြံ)သတင်းဆိုတာက ဖြန်ဝေနေသူက သတင်းမမှန်မှန်းသိရက်နဲ့

သတင်းအချက်အလက်ဆိုတာ ဘာလဲ။ သတင်းအချက်အလက်ဆိုတာ တစ်စုံတစ်ခု (သို့) တစ်ဦးတစ်ယောက် အကြောင်းကို လေ့လာသင်ယူတဲ့ / ထောက်ပံ့ပေးတဲ့ အချက်အလက်များ(facts) ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် မသေချာမရေရာမှုတွေအတွက် ဖော်ပြချက်တွေ/အဖြေတွေ  ပေးတယ်၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတဲ့ အခါမှာ ကူညီပေးပါတယ်။ နောက်ပြီး သတင်းအချက်အလက်ကို သေချာသုံးစွဲမယ်ဆိုရင် အသိပညာတွေ တိုးပွါးလာစေပါတယ်။  သတင်းအချက်အလက်တွေတိုင်းမှာ မူလအရင်းအမြစ်တွေ အများအပြား ရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီသတင်းအချက်အလက်တွေကို အသုံးမချခင် သတင်းလာရာအရင်းအမြစ်ကို သိထားဖို့ / ရှာဖွေထုတ်ဖော်ဖို့ မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါမှသာ သုံးစွဲတဲ့ သတင်းအချက်အလက်က ခိုင်မာမှုရှိပြီး သတင်းများ ပြန်လည်မျှဝေရာမှာလည်း တိကျသေချာနေမှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။  သတင်းအချက်အလက် အရင်းအမြစ်များ သတင်းအချက်အလက်ရဲ့ အရင်းအမြစ်တွေကို သေချာခွဲခြမ်းကြည့်ခြင်း  အင်တာနက်ခေတ်မစားခင် အင်တာနတ် ခေတ်စားပြီး နောက်မှာတော့  ဒါကြောင့်

ပဋိပက္ခဖြေရှင်း ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း စွမ်းရည်သည် လူမှုစွမ်းရည် တစ်ခုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ လူမှုစွမ်းရည်သည် မတူကွဲပြားမှုတွေကို ဖော်ထုတ်ရန်နှင့် နားလည် အသိမှတ်ပြုလာနိုင်ရန် အတွက် လိုအပ်တဲ့ တီထွင်ကွန့်မြူးရတဲ့ စွမ်းရည် တစ်ခုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ထိုစွမ်းရည်သည် အသိဉာဏ် ပွင့်လင်းမှု ၊ ဗဟုသုတ နှင့် ကျွမ်းကျင်မှုများ ပါဝင်သည်။ ကွဲပြားခြားနားမှု၏ အရင်းအမြစ်များကို သိရှိစေရန် ကွဲပြားခြားနားမှုထဲတွင် ရှိနေသည့် လူမှုစွမ်းရည်များကို ရေရှည်တည်တံ့ ခိုင်မြဲစေရန် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး အနိုင်ထက်စီနင်းမှု မရှိသော အတူတကွ ယှဉ်တွဲ နေထိုင်သည့် အနေထားပုံစံရောက်အောင် လမ်းကြောင်းပြောင်းပေးရန်မှာ ပဋိပက္ခ ဖြေရှင်းနိုင်သော စွမ်းရည်တွင် ပါဝင်တဲ့ ဗဟုသုတနှင့် ကျွမ်းကျင်မှု တို့ပါဝင်ပါသည်။  ပဋိပက္ခကို ဖြေရှင်းပုံ နည်းလမ်းများစွာ ရှိပါသည်။ ထိုနည်းလမ်းများစွာ ထဲမှ ဖြေရှင်းနည်း